این سنگ را با من بخوان

وقتی این نقش را بر تنه کوه سر پل ذهاب کندند که هنوز هخامنشیانی در کار نبودند و تخت جمشیدی ساخته نشده بود . تصویر ، آنو بانی نی پادشاه قدرتمند سرزمین لولوبی ها را نشان می دهد که نام بخشهایی از غرب ایران در هزاره های دور بوده .  جالب اینجاست که چهره مردان کوچک این حکاکی یک شکل است . انگار از روی هم کپی شده اند . همچنین قد آنها به زحمت تا کمر دو انسان غول آسایی می رسد که آنها را به اسارت گرفته اند . دو موجود غول آسا لباس پوشیده اند اما این موجودات کوچک اندام عریان هستند  . تصویری هم از دایره ای در قسمت فوقانی حکاکی دیده می شود که در آن چیزی شبیه به یک سیاره وجود دارد با چهار بر آمدگی در اطرافش که نماد صلیب را تداعی می کند . البته برای دیدن اصل این حکاکی باید به سر پل ذهاب بروید .

ر. ک به گزارش علی شهیدی تحت عنوان « این سنگ را با من بخوان » همراه با عکسهای زیبایی از محمد رضا شاهرخی نژاد . چاپ شده  در همشهری ماه ویژه نامه ایران شناسی شماره ۴۷ تیرماه ۱۳۸۹

سنگ نوشته آنوبانی نی(سنگ برجسته ۴۸۰۰ ساله آنوبانینی؛ شهرستان سرپل ذهاب) نقش برجسته آنوبانی‌نی اثری به جا مانده از “آنوبانی‌نی” پادشاه “لولوبی‌ها” است. “لولوبی‌ها” از اقوام زاگرس نشین بوده و پیش از آریایی‌ها (پارس و ماد )، در چهارهزار و هشتصد سال پیش زندگی می‌کردند. نقش برجسته آنوبانی‌نی در ۱۲۰ کیلومتری کرمانشاه و در شهرستان سرپل‌ذهاب و برصخره‌ای معروف به “میان‌کل” قرار دارد.

سنگ برجسته آنوبانی نی؛ سرپل ذهاب

در آخرین بازدید تیم آنوبانینی که در تاریخ ۵ اسفندماه ۱۳۸۵ صورت گرفت؛ علاوه بر دو نقش شناخته شده، دو نقش برجسته دیگر توسط اهالی محل نشان داده شد که حکایت از غنای تاریخی منطقه و در عین حال ناشناخته بودن آن دارد. یکی از آثار بر روی کوه سمت راست و در ضلع شمالی کوه، در زیر غاری کوچک واقع شده و اثر دیگر بر روی کوه سمت چپ و در ضلع جنوبی آن حک شده است. البته این دو نقش برجسته نیز به سرنوشت هم نوعان خود دچار شده اند و فرسایش های طبیعی و غیر طبیعی باعث گردیده دیدن آنها به سختی امکان پذیر باشد. به هر حال در ادامه، محور صحبت بر روی نقش شناخته شده و معروف آنوبانی نی خواهد بود.
با توجه به شباهت بسیار بین نقش برجسته آنوبانی نی و کتیبه بیستون، می‌توان مقدمات آن را برای ثبت در فهرست آثار جهانی به عنوان الحاقیه بیستون آماده کرد. این نقش برجسته یکی ازقدیمی‌ترین نقش برجسته‌های کشور است که ‌حداقل دو هزار سال از کتیبه داریوش قدیمی‌تر است. این اثر در ارتفاع نسبتا زیادی از سطح زمین (حدودا ۱۶ متر) و در منطقه ای دور از دسترس قرار دارد. همین عامل احتمالا مهمترین دلیل برای سالم ماندن آن در طول هزاران سال می باشد. جنگ تحمیلی در سالهای اخیر شاید بیشترین آسیب را در طول تاریخ به این اثر زده باشد. ۳۰ درصد این اثر بر اثر ترکش‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آسیب دیده است.

موقعیت سنگ برجسته آنوبانی نی و سنگ برجسته اشکانی؛ سرپل ذهاب

این نقش برجسته تصویری از آنوبانی‌نی‌، الهه “نی‌نی” و ۹ اسیر است. سطحی که نقش بر آن حجاری شده به دو قسمت تقسیم شده در قسمت بالا و سمت چپ “آنوبانی‌نی” که پای چپ خود را روی سینه اسیری نهاده ، قرار دارد. او در دست چپ که روی سینه نهاده کمان و نیزه‌ای و در دست راست تبری دارد. نیم‌تنه شاه برهنه است و دامنی از کمر تا زانو او را می‌پوشاند. کمربندی با تزئین ویژه این دامن را نگه ‌می‌دارد. آنوبانی‌نی کفش‌های بندی به پا دارد. در زیر پای چپ او اسیری قرار دارد که یک حلقه بینی و دست راست او را به هم گره زده است. شست چپ پای الهه نی‌نی از میان این حلقه رد شده‌است. الهه با پیراهنی مطبق (طبقه‌طبقه) که شانه راست او را نمی‌پوشاند در مقابل پادشاه ایستاده‌ و با دست راست حلقه‌ای را رو به شاه گرفته است. در دست چپ نیز نیزه‌ای فلزی دارد. این نیزه از بینی دو اسیر پشت سر او گذشته است. تمامی اسیران نقش آنانوبانی‌نی برهنه هستند و تنها یکی از آن‌ها کلاه بر سر دارد. آرایش موی این اسیر با بقیه اسیران متفاوت است.

تصویری بازسازی شده از سنگ برجسته آنوبانی نی؛ سرپل ذهاب

در زیر پای الهه و دو اسیر پشت سر وی کتیبه ای به زبان اکدی بدین مضمون نوشته شده است:

“آنوبانی نی پادشاه لولو بوم تصویر خویش و تصویر نی نی را بر کوه بادیر نقش کرد. آن کس که این لوح را محو کند به نفرین و لعنت آنو، آنونوم، بل، بلیت، رامان، ایشتار، سین و شمش گرفتار باد و نسل او بر باد رواد”.

به دلیل شباهت زیاد، بسیاری اعتقاد دارند که داریوش کتیبه بیستون را با الهام از آنوبانی‌نی بر دل کوه بیستون حک کرد. هر دو نقش در یک شاهراه ارتباطی باستانی قرار دارند. این شاهراه پس از گذر از بیستون، طاق‌گرا را پشت سر می‌گذارد، از سرپل‌ذهاب محل نقش آنوبانی‌نی می‌گذرد و به بین‌النهرین می‌پیوندد. همچنین در هر دو نقش پادشاهان فاتح تجسم شده‌اند و هر دو تیر و کمان دارند. تعداد اسیران در هر دو نقش ۹ نفر هستند. البته بعد‌ها آخرین پادشاه سکاها تصویر خود را روی کتیبه بیستون نقش می‌کند.
در هر دو نقش قد اسیران از قد پادشاهان کوتاهتر است. هر دو پادشاه پا روی سینه یکی از اسیران گذاشته‌اند. در هر دو نقش دست اسیران از پشت بسته شده و قدرت پادشاهان به توجه و توفیق خدایان بستگی دارد. در هر دو نقش الهه‌ها نقش نماینده خدا را دارند که حلقه قدرت را به پادشاهان می‌دهند. البته تفاوت هایی مابین این دو اثر نیز وجود دارد. برخلاف کتیبه بیستون، در نقش آنوبانی‌نی از ملازمان خبری نیست. همچنین در کتیبه بیستون اسرا در یک صف قرار دارند اما در نقش برجسته پادشاه لولوبی‌ اسرا در دو صف نقش شده‌اند. در آنوبانی‌نی همه اسرا برهنه‌اند اما در کتیبه بیستون همه لباس به تن دارند. در نقش آنوبانی نی، ایشتار اسرا و دشمنان پادشاه را خود به دست پادشاه می‌دهد اما در بیستون فروهر هیچ نقشی ندارد و تنها در بالای نقش حک شده است.
علاوه بر نقش ذکر شده، در سمت چپ رودخانه بر روی کوه دیگری در فاصله حدود ۱۰۰ متری نقش دیگری وجود دارد که البته به دلیل شرایط نامساعد جوی برجستگی آن تا حد زیادی از بین رفته و در شرایط نوری خاص و با دقت فراوان می توان آنرا دید. این نقش نیز در ارتفاع و در نقطه ای صعب العبور قرار دارد. در این نقش، تصویر دو نفر دیده می شود. نفر سمت چپ مردی را با مشخصات آنوبانی نی به حالت ایستاده و به صورت نیم رخ نشان می دهد. وی کلاه نمدی بر سر، لباس کوتاه مطبقی بر تن، سلاحی در دست راست و کمانی در دست چپ دارد و پای چپ خود را بر روی سینه اسیری نهاده است. در مقابل او نیز رب النوعی به حالت ایستاده حجاری شده است. این الهه نیز کلاه بزرگی بر سر و پیراهنی تا مچ پا بر تن دارد. وی در حال اهداء حلقه سلطنتی به شخصیت مقابل خود است. در حدفاصل این دو شخصیت، دایره ای نقش شده که در داخل آن ستاره ای چهار پر دیده می شود.

یکی دیگر از نقوش برجسته آنوبانینی

در پایین نقش برجسته آنوبانی نی، نقش برجسته یکی از حاکمان اشکانی سوار بر اسب دیده می شود. شاه اشکانی با بدنی نیم رخ و صورتی تمام رخ حجاری شده است. وی کلاهی شرابه دار بر سر دارد و گوشه های بلند آن بر روی شانه هایش افتاده است. پیِراهن او کوتاه – تا بالای ران – و شلوارش گشاد است. سوار با دست راست افسار اسب را گرفته است. در جلوی او مردی از بزرگان به حالت ایستاده، در حال اهدای گل به شاه، حجاری شده است. در گوشه چپ این نقش، کتیبه ای به خط پهلوی به این مضمون نوشته شده است: “این پیکر گودرزشاه بزرگ پسر گیو”.

نقش برجسته دوره اشکانی؛ سرپل ذهاب

برای دیدن این نقوش باید کمی تلاش کنید. از میان شهر باید بگذرید و از خیابانهای تو در تو و بدون اسم سراغ “میان کل” و یا در اصطلاح محلی “ناو کل” را بگیرید. البته تنگه بین این دو کوه از همه جای شهر کوچک سرپل ذهاب دیده می شود. رودخانه ای شهر نیز می تواند راهنمای خوبی باشد. برخلاف جهت رودخانه حرکت کنید تا به میان تنگه برسید. پیاده طی کردن این مسیر هم خالی از لطف نیست. شهر کوچک است و از مرکز شهر که به اسم “چهار راه احمد بن اسحاق” یا “چهار راه میر احمد” شناخته می شود تا کنار نقوش کمتر از یک ربع ساعت طول می کشد. برای دیدن نقوش سمت چپ، قسمت انتهایی کوه سمت چپ را دور زده و سعی کنید از همان پایین و روی جاده نقش را بیابید. دو نقش در دو طرف کوه و تقریبا به صورت قرینه نسبت به هم قرار گرفته اند.

موقعیت سنگ نوشته آنوبانینی؛ سرپل ذهاب
برای دیدن نقوش سمت راست باید کمی بیشتر تلاش کنید. دو نقش (آنوبانی نی شناخته شده و نقش پادشاه اشکانی) در داخل حیاط یک دبیرستان دخترانه قرار دارد و احتمالا در ساعاتی که دبیرستان تعطیل است باید برای دیدن آن بروید و البته در این زمان هم باید از بابای مدرسه کلی خواهش و تمنا کنید که شما را راه بدهد. البته در آخرین بازدید تیم آنوبانینی؛ ظاهرا اقداماتی برای مجزا کردن نقوش از مدرسه در حال انجام بود. نقش سومی هم بر روی همان کوه وجود دارد که برای دیدن آن باید زیر غار کوچک کنار نقش قدیمی آنوبانینی را جستجو کرد.

تهیه : فرهاد