شهرهای زیر زمینی

گراهام هنکوک از کتاب ” جادوگران خدایان” . 

گفته شده که کشتی معروف نوح سفرش را در دامنه های کوه آرارات به پایان رسانده . منطقه مرکزی نمادین ارمنستان باستان اما حال در نتیجه جنگهایی که در اوایل قرن بیستم شعله ور شده جزء خاک ترکیه شده و علاوه بر این با ایران – ایران باستان – طبق ماجرای ” ورِ ” ییما ( جمشید ) مرز مشترک داشته .

از این نظر قضیه جالب است که منطقه کاپادوچیه ترکیه حاوی تعداد بسیار زیادی سازه های زیر زمینی باستانی است که از صخره سخت تراشیده شده اند و معمولاً مثل ” ور ” حاوی سطوح چند گانه ای هستند که یکی بالای دیگری قرارگرفته . کاپادوکیه یا کَتپَتوکه یا هاسپادوجا یا کاپادوسیه ، کاپادوچیه در پارسی باستان: Haspaduja، به معنای «جای اسب‌های زیبا”هست .

یکی ازاین شهرهای باستانی محوطه باستانی ترسناک و جذاب درین کویو است که من در سال ۲۰۱۳ از آن دیدن کردم . این محوطه زیر زمینی زیر شهری به همین نام قرار دارد . هشت تا از سطوحش به روی عموم باز است اگر سطوح بیشتری از آن وجود دارد که هنوز بسته است و شگفت انگیز تراینکه تونلهای زیر زمینی چندین کیلومتر امتداد دارند و به ساختارزیر زمینی دیگری به اسم کایماکلی می رسند .

طبق ویکی پدیا شهر زیر زمینی درینکویو، یک شهر باستانی زیرزمینی چند طبقه، بازمانده از دوران امپراطوری ماد واقع در منطقه درینکویو در استان نوشهیر ترکیه می‌باشد. این شهر زیرزمینی با عمق حدود ۸۵ متر، قابلیت جا دادن به حدود ۲۰۰۰۰ نفر همراه با دام و منابع غذایی آنها را دارد. درینکویو بزرگترین شهر زیرزمینی کشف شده در ترکیه و از جمله چندین شهر زیرزمینی کشف شده در منطقه کاپادوکیه می‌باشد.این شهر زیرزمینی در سال ۱۹۶۹ در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت، و امروزه حدود نیمی از آن برای توریست‌ها قابل دیدن است. درسال ۱۹۶۳ کارگرانی که برای ایجاد ساختمانی؛ به کندن زمین مشغول بودند، ناگهان با چاه یا تونل ژرفی درون زمین روبرو شدند. پژوهشهای بعدی؛ کشف یک شهر زیرزمینی از دوران کهن را خبر داد؛ با آثارو نشانه‌هایی از آیین زرتشت، کهن ترین دین جهان، با نمادهایی از اهورا مزدا، زرتشت، فروهر و اسب‌های پارسی.

شهر زیرزمینی درینکویو قابلیت بسته شدن از داخل توسط درهای سنگی بزرگ را دارد. هر طبقه از شهر نیز می‌تواند به طور مجزا توسط این درها بسته شود.

این شهر زیرزمینی قابلیت جا دادن به ۲۰۰۰۰ نفر را دارد و همچنین دارای تمامی امکاناتی است که در دیگر شهرهای زیرزمینی در منطقه کاپادوکیه یافت می‌شود. این امکانات شامل اتاق‌های شراب سازی و روغن کشی، اسطبل، زیرزمین، انباری، سالن غذاخوری و معبد می‌باشد. شهر زیرزمینی درینکویو دارای یک اتاق منحصربه‌فرد وسیع با سقف طاقی در طبقه دوم نیز می‌باشد. از این اتاق به عنوان یک مدرسه تعالیم دینی استفاده میشده است.بین طبقات سوم و چهارم یک راه پله عمودی قرار دارد. از این راه می‌توان به یک کلیسا در طبقه زیرین (پنجم) دسترسی پیدا کرد.یک سیستم تهویه بزرگ ۵۵ متری نیز مورد استفاده قرار میگرفته است. این سیستم همچنین قابلیت انتقال آب را از شهر زیرزمینی به خارج و از خارج باشهر زیرزمینی داشته است.

ورود به درینکویو مثل عبور از یک مرز نامرئی و مواجهه شدن با جهان عجیب وغریب اموات است . لحظاتی را زیر نور آفتاب سپری کردم و بعدش وارد سیستمی از تونلها وراهروههای سرد ومرطوبی شدم که نور بسیار کمی آنها را روشن می کرد و خبری از آن پنجره خود درخشان ” ور ” نبود و لامپهای الکتریکی کم زوری وظیفه نور افشانی را بر عهده داشتند . حسم این بود که به قلمرویی منتقل شده ام که توسط دورف های افسانه ای در سپیده دم زمان خلق شده .

( در ادبیات تالکینی ، خالق ارباب حلقه ها دورف ها کوتوله های ساکن در سرزمین میانی هستند . م )

جاهایی تونلها چنان کوتاه وباریک می شوند که می بایست دولا می شدیم و بصورت تک به تک از لای دیوارهایی که با دوده قدیمی سیاه رنگ شده اند رد شویم و اینجا و آنجا رشد بی رویه کپکهای سبز قابل مشاهده است . در فواصل منظم تو رفتگی های عمیقی وجود داشت و من از درهای سنگی غول آسایی که شکل سنگ آسیاب بودند و قطرشان حدود دو متر و وزنشان نزدیک به نیم تن است رد می شدم . این سازه به وضوح طوریطراحی شده که بتواند دسترسی را محدود کند . پله های و رمپهای شیب دار از سطحی به سطحی می رسند و اگر چه همه سطوح داخلی به هم ربط دارند اما درهای سنگی غلتان را می توان در صورت لزوم برای بستن راه یکی از راهروها به دیگری استفاده کرد .

متوجه سیستم جالب تخلیه در این مجوعه شدم . سوراخ های باریک تهویه سطوح عمیق تر را با هم مرتبط می کنند و چنان تاثیر مثبتی دارند و تند بادی از هوای تازه را طوری در جریان قرار می دهند که در عمق ۸۰ متری یا بیشتر در زیرزمین قابل لمس است .
بعضی از راهروهها را که دنبال کردم به تقاطعی رسیدم ؛ جایی که به سطوح حتی عمیق تر منتهی می شدند . اینجا و آنجا بر بدنه تونلها برای دسترسی به تونل همجوار سوراخهایی در دیوار تعبیه شده اند و گاهی اوقات این سوراخ ها به اندازه یک در هستند . سردابه هایی با سقف کوتاه وجود دارند که افراد می توانند آنجا در کنار یکدیگر بنشینند . اما گاهی اوقات این درها به شبکه هم به هم پیوسته ای از اتاقک ها و راهروها منتهی شده و ناگهان آنها به سالنهایی رفیع و اتاقهایی وسیع با سقف های بلند طاق ضربی منتهی می شوند که ستونهای سنگی بزرگ با دوام تراشیده شده از صخره آنها را نگه می دارند .

خلاصه بگویم که این مکان یک هزار توی پیچیده ای است که به شکل استادانه ای در مقیاس وسیع طراحی شده . یک کار معماری پیچیده شگفت انگیز که اگر روی زمین ساخته شده بود خیلی بیشتر به چشم می آمد اما وقتی تصور کنید که چه حجمی از معدن کاری و اسکنه کاری و چکش کاری و برش و کنده کاری در دل صخره آتشفشانی انجام شده نفستان در سینه حبس می شود . بعدها با بررسی نقشه این محل متوجه شدم که این دخمه وسیع شبیه سطح متقاطع یک لانه خرگوش غول آسا است و در ناحیه ای درحدود چهار کیلومتر مربع گسترده شده وزیر پای کسی قرارگرفته که بخواهد به هرکجای شهر امروزی درینکویو برود . خیابان زیر خیابان و اتاق زیر اتاق . یک شهر باستانی ناشناخته سری زیر یک شهر امروزی که اگرچه هدف از ساختنش کاملاً مشخص نیست اما مطمئناً با مهارت و استادی و عزم عالی ساخته شده و درینکویو فقط یکی از دویست مجتمع زیر زمینی است که هر کدام حداقل دو سطح دارند .( هرکدام دارای سی تا چهل سطح و بلکه بیشتر هستند ) که درترکیه بین قیصریه و نوشهر شناسایی شده اند و علاوه بر این اکتشافات جدید دائماً در جریان هستند .

خود درینکویو در ۱۹۶۳ بعد از آن پیدا شده که مهندسان معمار در تلاش برای بازسازی زیرزمین یک خانه از یک گذرگاه قدیمی سردرآوردند . اخیراً در سال ۲۰۱۴ کارگرانی که در حال آماده سازی زمینی برای یک پروژه جدید مسکن در نوشهر بودند که به فاصله یک ساعت رانندگی از شمال درینکویو قرار دارد به یک مجتمع زیر زمینی پیش بینی نشده دیگر برخوردند .

باستان شناسان فراخوانده شدند و خیلی سریع متوجه شدند که این یکی نسبت به هر شهر زیرزمینی دیگری که تاکنون کشف شده بزرگ تر هست . به گفته حسن انور شهردار نوشهر ؛ وقتی که این محوطه زیر زمینی تازه مورد بررسی ومقایسه قرار گرفت معلوم شد که درینکویو و کایماکلی نسبت به کیچن بسیار کوچک تر است .
محمد ارگان توران رئیس اداره توسعه مسکن ترکیه اصافه می کند که :

” ما اصلا نمی دانستیم که چنین شهرزیرزمینی اینجا وجود دارد . تونلهای مورد بحث هفت کیلومتر هستند و طبیعی است که وقتی چنین کشفی صورت گرفت ما فوراً پروژه ساختمانی که قصد اجرایش را داشتیم متوقف کردیم “

تعدادی از مفسران بلافاصله تخمین زدند که قدمت این کشف جدید به پنج هزار سال می رسد اما نه منبع و مآخذی برایش داشتند و نه واقعآًتاریخی دستشان بود . تمام آنچه که ما با اطمینان می توانیم بگوییم این است که قدیمی ترین اشاره تاریخی به بقایای شهرهای زیرزمینی ترکیه را می توان درکتاب آناباسیس نوشته گزنفون پیدا کرد . اما این سازه های زیرزمینی قدیمی تر به نظر می رسند اما سوال اینجا است که چقدر قدیمی تر ؟

اگر خوانندگان در فصل اول خاطرشان باشد به واقع راهی وجود ندارد که سازه هایی که کلاً از سنگ ساخته شده اند قدمت سنجی شوند . بنابراین آنچه که باستان شناسان در پی اش هستند مواد ارگانیکی هستند که با استفاده از آنها آزمایش کربن برای قدمت سنجی ممکن می شود . اگرچه این مواد ارگانیکی زمانی فایده دارند که از جاهای خاصی استخراج شده باشند . بعنوان مثال زیر خرسنگهایی که هرگز تکان نخورده باشند یا بین دو تا بلوک سنگی روئیده باشند .اینها باعث استنتاج منطقی می شوند . اینها ما را درباره قدمت مربوط به سازه هایی که این مواد آنجا روئیده اند به نتیجه مطلوب می رسانند .

این دلیل چرایی تصمیم اسرارآمیزی است که سازندگان گوبلکی تپه برای دفن جایگاه ستونهای سنگی گرفته اند که خیلی به کمک باستان شناسان آمده . به خاک سپاری آنها و پر شدن محوطه از مواد ارگانیک باعث شده که درباره قدمت آنها نتایج ارزشمندی حاصل شود . متقابلاً در بسیاری از دیگر محوطه های باستانی امکان نفوذ مواد ارگانیک در مراحل بعد وجود دارد که باعث قدمت دروغین و کمتر می شود و در بعضی جاها از جمله شهرهای زیر زمینی ترکیه نمی توان به تاریخ قابل اطمینانی دست یافت . به دلیل اینکه این شهرهای زیر زمینی چندین باردر طول قرنها توسط اقوام مختلف مورد استفاده قرارگرفته اند و تغییرکاربری داده شده اند و در هر دوره مواد ارگانیکی در آنها رشد کرده که در نتیجه آن استنباط اینکه دقیقاً در چه دوره ای سازه اصلی ساخته شده غیر ممکن است .

نظر اغلب باستان شناسان این است که این سازه های زیرزمینی در اصل در قرن هفتم وهشتم پیش از میلاد توسط قومی هند و اروپایی به اسم فریگی ها توسعه داده شده اند که در آن زمان در کاپادوکیه می زیستند . فرض بر این است که فریگی ها با وسیع تر و عمیق تر کردن غارهای طبیعی و تونلهایی که از قبل در صخره آتشفشانی وجود داشته پروژه خود را شروع کرده اند و از فضاهای زیر زمینی ایجاد شده برای ذخیره مواد غذایی و احتمالآً پناه گرفتن از دست مهاجمان استفاده می شده .

در زمان رومی ها فریگی ها مدت ها بود که از آنجا رفته بودند و حال ساکنان منطقه ، مسیحیان یونانی زبانی بودند که کاررا توسعه داده و غارهای زیر زمینی را گسترده تر کردند و تغییر کاربری داده به شکل کلیسای کوچک از آنها استفاده کردند و عبارتهایی به یونانی بر دیواره های آنهاباقی گذاشتند . برخی از آنها تا به امروزهم باقیمانده اند . در دوران بیزانس از قرن هفتم تا دوازدهم میلادی ، امپراتوری روم شرقی درگیر جنگ با عربهای تازه مسلمان شده بود و شهرهای زیر زمینی دوباره به پناهگاه تبدیل شدند . در قرن چهاردهم میلادی هم طی تهاجم مغولها این پناهگاهها به کار آمدند. بعد ها هم مسیحیان یونانی برای فرار از آزار وشکنجه حاکمان مسلمان ترک و ممارست بر عقیده شان در قرن بیستم به آنجا گریختند و در سال ۱۹۲۳ بوده که پس از آتش بس و تبادل جمعیت بین یونان و ترکیه این سازه ها هم خالی از سکنه شدند .

با یک چنین کندوکاو ساده تاریخی مشخص می شود که چرا نمی توان با استفاده و استناد به تکنیک های باستان شناسی قدمت اصلی این شهرهای زیر زمینی را تعیین کرد . علاوه براین تلاش گسترده ای که برای حفاری این تونلها در دل سنگ سخت صورت گرفته و سیستم تهویه پیشرفته شان مشخص می کند که سازندگان آن هدف بلند مدت تری را ورای نیاز محدود و موقت برای پناه گرفتن از دست مهاجمان دنبال می کرده اند .

با توجه به این ما می توانیم این سناریو را در نظر بگیریم که در نظر گرفتن فریگی ها از سوی باستان شناسان بعنوان نخستین سازندگان این شهرها دلایل موجهی ندارد چون آنها خودشان یکی از چندین تمدنی بوده اند که از این شهرها استفاده می کرده اند . با این حساب به احتمال زیاد قدمت این سازه های شگفت انگیز زیر زمینی بسیار قدیمی تر ازدوران فریگایی ها است . شاید حتی قدمتش به زمستان خوفناک دوره یانگرداریاس در حدود ۱۲۸۰۰ سال پیش برسد . البته مدرکی برای اثبات آن نداریم . با این حال مورخ و باستان شناس ترک عمردمیردر کتابش ” کاپادوکیه : مهد تاریخ ” بر این عقیده هست که در واقع قدمت درینکویو به دوران اولیه پارینه سنگی بر می گردد .

بحث او تا حدی بر اساس این عقیده بنا شده که «این» در همان زمان فریگی ها وجود داشته، تا اندازه ای هم با تکیه بر تفاوت های سبکی بین سطوح فوقانی ( قدیمی تر) و سطوح پایینی ( جدیدتر)، و مقداری هم بر این حقیقت استوار است که اثر ابزاری که برای شکستن تخته سنگ ها به کار رفته در سطوح قدیمی کاملا سایده و محو شده اما هنوز در سطوح جدیدتر قابل روئیت هستند:

” زمان بسیار زیادی لازم است که اثر اسکنه محو بشود. این یعنی که یک اختلاف زمانی چشمگیری بین سال ساخت اولین طبقه ها و آخرین طبقه ها وجود دارد.”

«دمیر» همچنین پیشنهاد می کند که این مقدار بالای سنگی که حفاری شده تا شهر زیرزمینی را بسازند – و سندی هم نیست که نشان دهد در این اطراف چنین سنگ هایی داریم- درون جریان رودخانه های محلی انداخته شده بوده تا حمل گردد.( احتمالا منظور نویسنده بقایاو تفاله های ناشی از حفاری است . م ) در یکی از این رودخانه ها ، به نام سوگنالی، در فاصله ۲۶ کیلومتری از درینکویو، تبرهای دستی و رنده های سنگی و سایر مصنوعات اوایل عصر پارینه سنگی یافت شده اند.

این مدرک در بهترین حالت یک مدرک ضمنی است. من که نمیخواهم زندگی و اعتبار شغلی ام را روی همچین چیزی شرط بندی کنم. با این حال، سناریویی که درینکویو و سایر شهرهای زیرزمینی را به عنوان تاسیساتی بنا شده در اواخرعصر حجر ، یعنی حدود ۱۲۸۰۰ سال پیش و در شروع دوره زمین شناختی یانگرداریاس، در نظر می گیرد، وجهه غالبش این است که دیگر ما را در جستجوی انگیزه متناسب با این تلاش فراوانی که برای ساخت و ساز انجام شده قرار نمی دهد. ما کاملا صریح از آن انگیزه که در داستان ییما آمده است آگاهیم. انگیزه ای که به زبان ساده می گوید که این شهرها “ور” ها هستند، در اعماق زمین کنده شده اند، تا بتوان از آن ها به عنوان پناهگاهی در برابر دهشتناکی دوره پایان یانگرداریاس استفاده شود، که به تخریب شدید جنگل ها خلاصه نشده، بلکه آنطور که از نمونه رسوبات به دست آمده در نزدیکی تل أبو هریره که حاوی گویچه ها و کریستال های ذوب شده حاصل از برخوردهای کیهانی بوده است فهمیده ایم، دوره ای همراه با تهدید جدی بمباران اجرام فضایی از آسمان ها هم بوده است .