پس لزره های ۵۰۰ میلیون سالۀ منظومه های ستارگان
انگار که ضربۀ سنگینی به یک دیوار محکم فرود آمده باشد: تا دقایقی بعد هنوز لرزش و نوسان در بعضی از قسمتهای دیوار حس خواهد شد. اخیراً ستاره شناسان پس لرزه های تصادفی را کشف کرده اند که کم یا بیش حدود ۵۰۰ میلیون سال پیش در لایه ای از کهکشان راه شیری، که منظومۀ خورشیدی نیز در آن قرار دارد، رخ داده است.
این کشف حیرت انگیز نخستین نتیجۀ بزرگ مأموریت “گایا” است. مأموریت گایا ترسیم سه بعدی و مقرون به واقعیت کهکشان راه شیری از طریق اندازه گیری محل و سرعت میلیونها ستارۀ متعلق به این کهکشان است. این مأموریت موجب بهبود قابل توجهی در نقشۀ کیهان شده است، که بی شباهت به نقشه های مدرن امروزی مثل “گوگل ارث”، در قیاس با نقشه های دریانوردی قرن شانزدهم از زمین نیست.
آمینا هلمی، از زمره ستاره شناسانی که به این کشف نائل شده اند، می گوید: “ما تا همین اواخر فکر می کردیم که ستارگان در مدارهای منظم و مدوری به دور مرکز کهکشان راه شیری در گردش اند. اما نقشه های جدید حاصل از مأموریت گایا نشان می دهند که ستارگان در عین حال که بر مداری مدور در حرکت اند، حرکتی موجی به بالا و پائین هم دارند. این حرکت قبلاً هرگز دیده نشده بود. همین که تأئید آنچه را که دیده بودیم، دریافت کردم، ترس مطبوعی سراسر وجود من را فراگرفت.
فرضیۀ ستاره شناسان این است که لرزش دیرپای ستارگان کهکشان راه شیری باید پیامد یک تنه زنی، یک تقریباً تصادف شاخ به شاخ بین دو جرم کیهانی، بوده باشد. آنها با اندازه گیری پس لرزه ها به این نتیجه رسیده اند که آن ملاقات هولناک در زمانی بین ۳۰۰ تا ۹۰۰ میلیون سال پیش از این رخ داده است. ظن ستاره شناسان در حال حاضر بیشتر از همه متوجه منظومۀ کوتولۀ “ساگی تاریوس” است که ۵۰۰ میلیون سال پیش به فاصلۀ خطرناکی از کهکشان راه شیری نزدیک شد
آنتونی براون ستاره شناس، که او نیز در مأموریت گایا مشارکت دارد اما در این تحقیق معین حضور نداشته است، نتایج این تحقیقات را فوق العاده می نامد.
این کشفیات پیامدهای قطعی ای در ستاره شناسی خواهند داشت. هلمی می گوید: “ما تا این اواخر فکر می کردیم که هر منظومۀ ستاره ای برای خود جزیرۀ تک افتاده ای است و آثار این دست رودرروئی ها را ناچیز می دانستیم.” براون هم بر این نظر است که روش تحقیقات کنونی در پرتو این کشفیات باید به تاریخ سپرده شوند. او می گوید: “لازم است که شبیه سازیهامان را بسیار تفصیلی تر کنیم. این کار البته مدتها طول خواهد کشید.”
نتایج این تحقیقات از جمله می توانند به حل معمای به اصطلاح “حفرۀ سیاه” کمک کنند. بنا بر نظر ستاره شناسان، کهکشانها، به شمول کهکشان راه شیری، پر از “فضاهای” نامرئی و مرموزی اند. ستاره شناسان در وجود این حفره های سیاه – و نیروی جاذبۀ مافوق تصور آنها – تردیدی ندارند، زیرا در غیر این صورت سرعت گردش ستارگان قابل توضیح نیست.
حال که روشن شده است حرکت ستارگان در کهکشان راه شیری، و در نتیجه سرعت آنها، پیچیده تر از آنی است که تا کنون فکر می شده است، شاید لازم باشد در تخمینی که از میزان مادۀ تشکیل دهندۀ حفره های سیاه داشته ایم، تجدید نظرکنیم. هلمی در این باره می گوید: “ما هنوز نمی دانیم دامنۀ تغییراتی که باید در تخمینهای تا کنونی مان وارد کنیم چقدر است. اما اگر ده درصد هم باشد، پیامدهای آن عظیم خواهند بود”.
