انواع مختلف بیماری سل

در مورد بیماری سل و راههای انتقال آن چه میزان اطلاع دارید سل به انواع سل انسانی ،گاوی و مرغی تقسیم می شود گاوها و پرندگان از مهمترین انتقال دهندگان این بیماری به شمار می روند مراقب تماس با حیوانات آلوده به این ویروس باشیدالبته سگ و گربه و حیوانات گوشتخوار نیز می توانند سل را به ما منتقل کنند.

– سل (توبرکلوز) Tubereculosis

عامل به ترتیب:

۱- سل گاوی Mycobacterium Tuberculosis bovis

۲- سل انسانی M.T. hominis

۳- سل مرغی M.T. avium

راه انتقال: تماس مستقیم و انتقال توسط مواد آلوده

میزبانهای مهره دار غیر انسانی: ۱- گاو ۲- گاو و سگ ۳- طیور و خوک

شیوع در انسان: ۱- متداول ۲- پراکنده و انفرادی ۳- پراکنده و انفرادی

مخاطرات بهداشتی برای انسان: ۱- جدی ۲- جدی ۳- جدی

سبب شناسی و اپیدمیولوژی

میکو باکتریوم توبرکلوزیس بویس عامل سل گاوی است که به سادگی انسان را نیز آلوده می کند و در گذشته در بسیرای از کشورها سل ناشی از این میکروب نزد انسان مشکل بزرگی بوده و تحقیقات لازم در کشور ما در این زمینه به طور همه جانبه و در سطح مملکتی انجام نگرفته است تا بتوان به طور صریح اظهار نظر نمود. در مناطق محروم قسمتهایی از آفریقا و اسیا که عموما شیر گاو به صورت غیر پاستوریزه مصرف می شود سویه گاوی میکروب سل نقش قابل ملاحظه ای در ایجاد سل انسانی به عهده دارد. در قسمتهایی از دنیا به خصوص کشورهای آمریکای شمالی، اسکاندیناوی، انگلستان، هلند، سوئیس و آلمان پیشرفت قابل ملاحظه ای در ریشه کنی بیماری سل در گاوان حاصل شده است. اساس ریشه کنی در این کشورها بر مبنای به کار گرفتن دستورهای بهداشتی، آزمایش توبرکولیناسیون گله های گاو و خارج کردن حیوانات بیمار از بین گله ها بوده است. در مناطق فوق الذکر ثابت شده است که این روش کنترل منجر به بهبود وضع بهداشتی شده است.

سل در حیوانات:

عامل اغلب موارد سل گاوی میکوباکتریوم بویس است ولی میکوباکتریوم آویوم (سل مرغی) نیز به ندرت در گاو، بیماری پیشرونده ای ایجاد می کند. گاو از طریق انسان ممکن است به باسیل سل گاوی یا باسیل سل انسانی مبتلا شود ولی بیماری ایجاد شده در اثر باسیل سل انسانی اگر هم به ندرت ایجاد گردد سل پیشرونده ای در این حیوان ایجاد نمی کند. سل پیشرونده مزمن گاو مشابه سل مزمن انسان است.

گوساله ها از طریق پستان مادر مبتلا به سل آلوده می شوند و ضایعات سلی، روی لوزتین قسمتهای پایین روده باریک و غدد فناوی مزانتر ایجاد می گردند. سل ریوی نیز در گوساله ها دیده می شود. ولی آلودگی جنین (داخل رحمی) در این حیوانات اتفاق نمی افتد. بزها به هر دو نوع میکروب سل ا نسانی و گاوی حساس هستند و گزارشهایی از موارد آلودگی سل، در گله های گاو عاری از بیماری وجود دارند که منبع ابتلای آنها بز بوده است. گوسفند به ندرت آلوده می شود. اسب اگرچه مقاومت زیادی به سل دارد ولی بعضی اوقات آلوده می شود و خطر این حیوان برای سل انسان ناچیز است.

بیماری سل در سگها و گربه ها در تمام دنیا پراکنده می باشد. بروز بیماری سل در حیوانات گوشتخوار بیشتر در مناطقی دیده شده است که در طول دوره ای خاص بیماری در گاو و انسان در آنجا شیوع داشته است. در جاهایی که بیماری سل در جمعیت های انسانی و دامی تحت کنترل درآمده است به موازات آن بروز سل در گربه نیز رو به تقلیل رفته است. سگها معمولا از طریق هوای آلوده، به عفونت سل دچار می شوند و در چنین شرایطی اکثر ضایعات سلی در دستگاه تنفس این حیوان تظاهر می نمایند و در مناطقی که گاوان عاری از بیماری سل می باشند تقریبا تمام موارد بیماری در سگها ناشی از سل سویه انسانی است. گربه معمولا در اثثر خوردن شیر آلوده گاو مبتلا به سل می شود و به همین علت سل گربه بیشتر از مناطقی که سل گاوی بیشتر شیوع داشته گزارش گردیده است. اغلب ضایعات سلی گربه ها پس از کالبدگشایی در محوطه بطنی آنان مشاهده شده اند.

سل در انسان:

تعداد زیادی از آلودگیهای  انسانی، ناشی از میکوباکتریوم توبرکلوزیس هومی نیست می باشند و عفونت انسان با میکوباکتریوم توبرکلوزیس بویس (سل گاوی) در اثر مصرف شیر و فرآورده های غیر پاستوریزه آن صورت می گیرد که به صورت سل غده ای و روده ای (غدد گردنی و مزانتر) تظاهر می کند و بیشتر در بچه ها و بالغین جوان شایع می باشد. افرادی که با گاوهای بیمار در تماس هستند به خصوص آنهایی که در اصطبل های پر از گرد و خاک و بسیار آلوده کار می کنند ممکن است مبتلا به سل اولیه ریه ها گردند در حالی که ورم ملتحمه چشم ناشی از سل گاوی نزد شیر دوشانی که در گله های آلوده کار می کنند دیده شده است. آلودگی سل با منشاء گاوی مننژیت، عفونت دستگاه تناسلی، سل پوستی و استخوانی نیز ایجاد می کند. موارد بروز سل پوستی (دستها و بازوها) نزد گاوداران، کارگران کشتارگاهها، پسوت کنها، قصابان و دامپزشکان زیاد می باشد و این افراد به نوبه خود می توانند آلودگی را به گاو منتقل کنند.

خطر آلودگی پوست در مواقعی که گوشتهای آلوده سلی به دست گرفته مبی شوند بیشتر است چون میکروب می تواند از راه جراحات پوستی وارد بدن شده و سل زگیلی که گاهی به اسم زگیل قصابان نامیده می شود ایجاد کند. با گذرانیدن قوانین بهداشتی برای کنترل مراکز ذبح دامها و کارخانه های تهیه اغذیه گوشتی و رستورانها و آشپزخانه ها نیز می توان احتمال انتقال سل را از طریق جراحات پوستی تقلیل داد.

درمان سل:

درمان دارویی با داروهای ضد سل از قبیل استرپتومیسین، ایزونیازید و پاراآمینوسالیسیلیک اسید در موارد سل انسان بسیار مفید است ولی درمان سل حیوانات مسلول غیر عملی می باشد و نبایستی توصیه شود (حتی در حیوانات کوچک) زیرا صرف نظر از هزینه های زیاد آن اولا امکان ایجاد سویه های مقاوم در اثر درمان ناکافی وجود دارد و ثانیا عود بیماری پس از قطع درمان زیاد اتفاق می افتد.

کنترل سل:

انجام آزمایش توبرکولیناسیون Tuberculination گاوها با پروتئین های خالص باسیل سل یا Purified Protein Derivative در بسیاری از کشورها ترجیح داده می شود و بدین ترتیب کلیه حیواناتی که واکنش مثبت نشان می دهند از گله خارج و معدوم می گردند. هدف از اجرای چنین برنامه ای به وجود آوردن گله های عاری از سل می باشد. تمام افرادی که با حیوانات سر و کار دارند بایستی از نظر پرتونگاری سینه و کشت خلط مورد آزمایش قرار گیرند و افراد مبتلا معالجه شوند. مزارع آلوده برای چند ماه نبایستی مورد استفاده چرای حیوانات قرار گیرند و رعایت اصول بهداشت دامپروریها و دامداریها از جمله مسائلی است که در کنترل بیماری حائز اهمیت می باشد. برنامه ریزی صحیح برای کنترل و سپس ریشه کنی بیماری سل در کشور ما نیز با توجه به تجربیات کسب شده از کشورهای دیگر بایستی در صدر مسائل بهداشتی قرار گیرد تا بتوان بر اساس به کار بستن دستورهای بهداشتی، آزمایش توبرکولیناسیون حیوانات و خارج کردن دامهای بیمار از گله ها و انهدام آنها به طریقه صحیح و بهداشتی و سرانجام آموزش بهداشت و تبلیغ در تعمیم شیر پاستوریزه و یا جوشیده به جای شیر خام قدمهای موثری در کنترل بیماری سل برداشت.

بدیهی است این بربنامه ریزیها بایستی با توجه به شرایط و امکانات موجود کشور توسط صاحبنظران مومن و متعهد طراحی و از طریق مسئولین اجرایی بهداشت با هماهنگی و انسجام کامل به مرحله اجرا درآیند.