ذات الریه یا پنومونی را بیش‌تر بشناسیم !
ریه
در این مقاله می‌خوانید:
تعریف ذات الریه یا پنومونی
ذات الریه یا پنومونی، به معنای عفونت ریه است که توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها ایجاد می‌شود. عامل ذات الریه، پس از عطسه یا سرفه توسط قطره‌های مایع در هوای تنفسی منتقل می‌شوند و از طریق بینی یا دهان وارد بدن می‌شوند. پنومونی همچنین از طریق تماس با سطوح آلوده نیز قابل انتقال است. در این بیماری، ریه‌ها ملتهب می‌شوند و کیسه‌های کوچک هوایی یا آلوئول‌ها پر از مایع می‌شوند و تنفس دشوار می‌شود. ذات الریه، عامل اصلی مرگ ناشی از عفونت در کودکان با سن کم‌تر از ۵ سال در سراسر جهان است.
انواع ذات الریه و دسته بندی آن
ذات الریه را می‌توان بر اساس محل ابتلا یا نحوه‌ی ابتلا به آن طبقه بندی کرد. ذات الریه به دو دسته‌ی کسب شده از اجتماع (CAP) و کسب شده از بیمارستان (HAP) تقسیم می‌شود.
پنومونی اکتسابی از جامعه (CAP)
فرد در جامعه به بیماری ذات الریه مبتلا می‌شود (نه در بیمارستان). باکتری‌ها و ویروس‌هایی که باعث ذات الریه اکتسابی از جامعه می‌شوند با آن‌هایی که باعث پنومونی اکتسابی از بیمارستان می‌شوند، متفاوت هستند.
پنومونی کسب شده از بیمارستان (HAP)
ذات الریه‌ای که ۴۸ ساعت پس از بستری در بیمارستان ایجاد می‌شود را HAP می‌نامیم. پنومونی وابسته به ونتیلاتور (VAP) نوعی پنومونی کسب شده از بیمارستان است که ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از لوله گذاری در نای (ETT) اتفاق می‌افتد. پنومونی وابسته به ونتیلاتور، تقریبا ۸۰ درصد از موارد HAP را شامل می‌شود. بنابراین شایع‌ترین شکل عفونت در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) است. شایع‌ترین میکروارگانیسم‌های شناخته شده به عنوان عامل VAP، سودوموناس آئروژینوزا، استافیلوکوکوس اورئوس و انتروباکتریاسه هستند. از طرف دیگر، گونه‌های کاندیدا و انتروکوکوس نیز ممکن است باعث VAP شوند.
پنومونی ناشی از آسپیراسیون در دستگاه تنفسی
ورود هر چیز غیر از هوا به دستگاه تنفسی توسط رفلکس سرفه متوقف می‌شود. در صورتی که این رفلکس طبیعی، مختل شود یا توسط داروهای آرامبخش و فلج کننده‌های عضلانی از بین برود، مسیر دستگاه تنفسی بی دفاع باقی می‌ماند. در نتیجه هر چیزی ممکن است وارد دستگاه تنفسی شود و باعث ذات الریه شود.
کدام نوع ذات الریه مسری است؟
بسته به نوع ارگانیسم ایجاد کننده، ذات الریه می‌تواند به دیگران سرایت کند.
انواع قابل انتقال پنومونی
ذات الریه‌ی باکتریایی
ذات الریه باکتریایی با تجویز آنتی بیوتیک قابل درمان است. پس از برطرف شدن تب یا یک تا دو روز بعد از شروع آنتی بیوتیک، پنومونی دیگر مسری نیست. انواعی از ذات الریه باکتریایی که ممکن است مسری باشند، عبارتند از:
ذات الریه استرپتوکوکی پنومونیه (شایع‌ترین عامل ذت الریه)
ذات الریه استافیلوکوکوس اورئوسی مقاوم به متی سیلین (MRSA)
ذات الریه کلامیدیایی
ذات الریه‌ی ویروسی
ذات الریه‌ی ویروسی نیز می‌تواند مسری باشد. ویروس آنفولانزا، ویروس سن سیشیال تنفسی (RSV)، رینو ویروس‌ها (عامل سرماخوردگی) نیز می‌توانند علت پنومونی باشند. پنومونی ویروسی تا زمانی که احساس بهبودی نکنید و چند روز پس از پایان تب، مسری است.
انواع غیرقابل انتقال پنومونی
ممکن است به ذات الریه‌ای مبتلا شوید که به افراد دیگر سرایت نمی‌کند. پنومونی ناشی از مواد شیمیایی یا دیگر سموم که توسط عوامل غیر عفونی ایجاد شده‌اند، مسری نیستند.
ذات الریه‌ی قارچی
ذات الریه‌ی قارچی به طور معمول در افراد دارای ضعف سیستم ایمنی یا مبتلا به بیماری‌های مزمن هستند، رخ می‌دهد. قارچ‌هایی که باعث این نوع پنومونی می‌شوند معمولاً در خاک یافت می‌شوند که عبارتند از: پنوموسیستیس جیرووسی، گونه‌های کریپتوکوک و گونه‌های هیستوپلاسموز. به طور کلی ذات الریه قارچی مسری نیست. زیرا علت پنومونی قارچی استنشاق قارچ‌های محیطی است و از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند.
ذات الریه در اثر آسپیراسیون به دستگاه تنفسی
پنومونی در اثر آسپیراسیون (ورود هر چیز خارجی به درون ریه‌ها) نیز مسری نیست زیرا به دلیل ورود غذا یا مایع به ریه‌ها ایجاد می‌شود. این نوع از ذات الریه ممکن است در افرادی که سکته کرده‌اند یا به سایر بیماری‌های عصبی مبتلا هستند، رخ دهد.
تا چه مدتی، پنومونی مسری و قابل انتقال به دیگران است؟
به طور کلی، بسیاری از ذات الریه‌های باکتریایی در حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تجویز آنتی بیوتیک، بسیار مسری هستند. اما این دوره‌ی زمانی، ممکن است برای برخی از ارگانیسم ها متفاوت باشد، مانند مواردی که باعث سل می‌شوند. در بیماری سل، ممکن است پس از شروع آنتی بیوتیک، دو هفته یا بیش‌تر طول بکشد تا بیماری دیگر مسری نباشد. در مورد ذات الریه‌ی ویروسی، یک تا دو روز پس از قطع تب، کم‌تر مسری خواهد بود. اما ممکن است در برخی از انواع ذات الریه‌ی ویروسی، ویروس به مدت یک هفته قابل انتقال به دیگران باشد.
چه کسانی بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به ذات الریه هستند؟
افرادی که در معرض خطر ابتلا به ذات الریه یا پنومونی قرار دارند عبارتند از:
کودکان با سن کم‌تر از ۲ سال
بزرگسالان با سن بالای ۶۵ سال
زنان باردار
افراد دارای ضعف سیستم ایمنی (مانند مبتلایان به HIV / AIDS، مبتلایان به بیماری خود ایمنی یا مبتلایان به سرطان که شیمی درمانی می‌شوند)
افراد مبتلا به بیماری مزمن مانند دیابت، آسم و فیبروز کیستیک
افرادی که در بیمارستان بستری هستند
افرادی که سیگار می‌کشند
مبتلایان به بیماری‌های ریوی (مانند بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) یا آسم)
افراد دارای بیماری قلبی
افرادی که اخیراً بستری شده‌اند یا در حال حاضر در بیمارستان بستری هستند، به خصوص اگر زیر دستگاه تنفسی هستند.
افرادی که دچار سکته‌ی مغزی شده‌اند: این افراد دچار مشکل در بلع هستند.
ذات الریه چه علائمی دارد؟
علائم پنومونی باکتریایی شامل موارد زیر است:
سوزش بینی، چشم‌ها، لب‌ها، دهان و گلو
سرفه
خلط گلو: مخاط سبز، زرد یا خونی
تب و لرز
تعریق زیاد
از دست دادن اشتها
کاهش انرژی و خستگی شدید
تنفس سریع و پی در پی
افزایش سرعت نبض
خس خس قفسه‌ی سینه
پوست، لب یا نوک انگشتان آبی به نظر می‌رسند
درد ناگهانی و خنجری در قفسه‌ی سینه که با تنفس عمیق یا سرفه بدتر می‌شود
تنگی نفس که با فعالیت بدتر می‌شود
گیجی و سردرگمی به خصوص در افراد مسن
علائم اولیه‌ی پنومونی ویروسی نیز مانند علائم ذات الریه‌ی باکتریایی است که ممکن است موارد زیر نیز به آن اضاف شود:
سردرد
تنگی نفس شدید
درد عضلانی
ضعف
سرفه شدید
ذات الریه و بارداری
زنان باردار بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به ذات الریه هستند. به دلیل سرکوب طبیعی سیستم ایمنی بدن در هنگام بارداری، این اتفاق رخ می‌دهد. ذات الریه در زنان باردار می‌تواند عوارض مختلفی از جمله تولد زودرس و وزن کم هنگام تولد را در پی داشته باشد.
عوارض ذات الریه چیست؟
بیش‌تر مبتلایان به ذات الریه پنومونی به خوبی به درمان پاسخ می‌دهند اما پنومونی می‌تواند بسیار جدی و حتی کشنده باشد.
افراد مسن، کودکان و خردسالان، سیستم ایمنی ضعیف یا بیماری جدی مانند دیابت یا سیروز، احتمال ایجاد عوارض را افزایش می‌دهد. عوارض ذات الریه شامل سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS)، آبسه‌ی ریه، نارسایی تنفسی، سپسیس (عفونت خون) و تجمع مایع در فضای پلور (فضای بین ریه‌ها و قفسه‌ی سینه) می‌باشد.
چگونه می‌توان از شیوع ذات الریه جلوگیری کرد؟
چندین راه وجود دارد که می‌تواند به کاهش قرار گرفتن در معرض باکتری‌ها یا ویروس‌هایی که باعث ایجاد پنومونی می‌شوند کمک کند. با رعایت موارد زیر می‌توان از ابتلا به ذات الریه جلوگیری کرد:
مرتباً دستان خود را بشویید. به خصوص اگر از کسی که ذات الریه دارد مراقب می‌کنید.
واکسن بزنید: واکسن‌ها راهی مهم و موثر برای جلوگیری از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی در کودکان و بزرگسالان هستند. توصیه می‌شود کودکان زیر ۵ سال و بزرگسالان ۶۵ سال و بالاتر، واکسن آنفولانزا و واکسن پنوموکوکی (پنوموواکس یا Pneumovax 23 و Prevnar 13) را تزریق کنند. واکسن پنوموواکس ۲۳، در برابر ۲۳ نوع باکتری پنوموکوک و واکسن Prevnar 13 در برابر ۱۳ نوع باکتری پنوموکوکی مؤثر است.
سیگار کشیدن را متوقف کنید.
سلامتی بدن خود را با ورزش حفظ کنید.
در صورت بروز بیماری، تمام داروها را طبق تجویز پزشک مصرف کنید.
سعی کنید در صورت امکان، تماس با افرادی که مریض هستند را محدود کنید.
اگر ذات الریه دارید، تا زمانی که سلامتی خود را به دست بیاورید، در خانه بمانید.
ذات الریه از چه را‌ه‌های تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص این بیماری معمولاً بر اساس شدت علائم و شرایط اخیر بیمار مانند جراحی، سرماخوردگی یا مسافرت انجام می‌شود. بر این اساس، پزشک ممکن است ذات الریه را فقط با بررسی تاریخچه‌ی سلامتی و معاینه‌ی فیزیکی تشخیص دهد. آزمایش‌های زیر نیز به تایید تشخیص کمک می‌کنند:
عکس اشعه‌ی ایکس از قفسه‌ی سینه (chest X-ray): در این روش تصویربرداری، از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و ارگان‌ها از جمله ریه‌ها عکس گرفته می‌شود.
آزمایش خون
این آزمایش برای بررسی وجود عفونت در خون مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آزمایش گازهای خون شریانی (ABG)
این آزمایش برای اندازه گیری دقیق میزان اکسیژن و دی اکسید کربن، انجام می‌شود.
کشت خلط
این آزمایش برای اثبات عفونت ریه‌ها استفاده می‌شود.
پالس اکسی متر
پالس اکسی متر دستگاه کوچکی است که میزان اکسیژن موجود در خون را اندازه گیری می‌کند. این دستگاه روی نوک انگشتان قرار می‌گیرد و حسگر کوچک آن، میزان اکسیژن خون را اندازه گیری می‌کند.
سی تی اسکن قفسه‌ی سینه (chest CT-Scan)
سی تی اسکن تصاویر دقیقی از هر قسمت بدن، از جمله استخوان‌ها، عضلات، چربی و ارگان‌ها را ارائه می‌دهد. سی تی اسکن جزئیات بیش‌تری نسبت به عکس اشعه‌ی ایکس معمولی ارائه می‌دهد.
برونکوسکوپی
در این آزمایش، با استفاده از یک لوله‌ی انعطاف پذیر به نام برونکوسکوپ، می‌توان برونش‌ها (راه هوایی اصلی ریه‌ها) را مستقیم بررسی و مشاهده کرد. از این روش برای بررسی مشکلات ریوی، انسداد و گرفتن نمونه از بافت و مایعات برای آزمایش، استفاده می‌شود.
کشت مایع پلور
یک نمونه از مایع موجود در فضای پلور گرفته می‌شود. به فضای بین ریه‌ها و دیواره‌ی قفسه‌ی سینه فضای پلور گفته می‌شود. برای گرفتن نمونه از مایع پلور، یک سوزن بلند و باریک از طریق پوست و از بین دنده‌ها وارد فضای پلور می‌شود. سپس مایع پلور به داخل سرنگ متصل به سوزن کشیده می‌شود. این مایع به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا مشخص شود کدام باکتری باعث ایجاد پنومونی شده است.
ذات الریه چگونه درمان می‌شود؟
درمان پنومونی به عامل آن بستگی دارد. بیش‌تر اوقات، پنومونی در خانه قابل درمان است، اما در موارد شدید ممکن است لازم شود فرد در بیمارستان بستری شود. از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان ذات الریه‌ی باکتریایی و مایکوپلاسمایی استفاده می‌شود.
پنومونی ویروسی درمان خاصی لازم ندارد و معمولاً خود به خود بهبود می‌یابد.
در صورتی که عامل پنومونی، قارچ باشد، داروهای ضد قارچ تجویز می‌شود.
سایر درمان‌های جانبی شامل تغذیه‌ی مناسب، افزایش مصرف مایعات، استراحت، داروی ضد درد، کنترل تب و داروهای تسکین دهنده‌ی سرفه می‌باشد.
چه زمانی لازم است به دلیل ذات الریه در بیمارستان بستری شوید؟
اگر بیماری پنومونی شدید باشد، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشید. در طی مراقبت در بیمارستان، اکسیژن، مایعات، آنتی بیوتیک‌ها و سایر داروهای تزریقی وریدی به شما داده خواهد شد.
بچه‌ها و کودکان خردسال، افراد دارای سن بالای ۶۵ سال، افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، افرادی دارای بیماری قلبی و ریوی نیاز به بستری در بیمارستان دارند.
