معرفی رشته فقه و حقوق اسلامی

پیشینه رشته فقه و حقوق اسلامی

دانش فقه قدیمی ترین و اصیل ترین رشته‌ از دانش های دینی و اسلامی است که پایه های آن در زمان نبی‌ مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام نهاده شده است و به جهت نیاز فراوان مسلمانان به احکام الهی در زندگی روزمره خود رشد و بالندگی بسیاری داشته است.

این دانش تا پیش از تأسیس دانشگاه در ایران اصلی ترین دانش مورد توجه در حوزه های علمیه بوده است و هم اکنون نیز طلاب حوزه های علمیه فقه را به عنوان محوری ترین درس حوزوی می آموزند، لکن این دانش با تأسیس دانشگاه، برای نخستین بار به صورت رشته دانشگاهی در سال ۱۳۱۳ در دانشکده معقول و منقول (دانشکده الهیات امروزی) دانشگاه تهران تدریس گردید.

موضوع رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی :

فقه در لغت به معناى مطلق فهم یا فهم دقیق مسائل نظرى است و در اصطلاح استخراج و استنباط احکام شرعى از منابع دینی همانند قرآن، سنت، عقل و اجماع است. انسان پس از ایمان به خداوند و دین آسمانی او اسلام، از آنجا که خود را بنده خداوند می ‏شمرد، بر خود لازم می ‏داند که رفتار و کردار خود را در همه جنبه ‏هاى زندگى بر اساس قانون آسمانى و شریعت اسلام انجام دهد.

از آن رو که اوامر و نواهى شریعت در همه وقایع و رویدادها واضح و مشخص نبوده، بنابراین تعیین وظیفه انسان در برابر شریعت آسمانى، نیازمند بحث علمى دقیق و بررسى گسترده ‏اى است. لذا علمی در میان مسلمانان پدید آمد تا عهده ‏دار کشف و تنظیم این وظایف به نحو مدون شود.

این دانش همان فقه است که عبارت است از آشنایى مستدل با تعیین وظیفه شرعى انسان در برابر هر واقعه و وظیفه شرعى، یعنى نحوه رفتارى که تبعیت از دین، انسان را بدان وا می ‏دارد تا بر طبق آن عمل کند. چنانکه فرد در تشخیص حکم فعل خود نیازمند حجت شرعی برخاسته از فقه است. اداره جامعه و حکومت نیز در راستای اعمال حاکمیت خود از طریق نهادها و نظام ها محتاج به حجت شرعی است که فقه در حوزه نظام سازی متکفل این مهم است و همین نکته باعث تاکید بر فقه های مضاعف و بین رشته ای در دانشگاه شده است.

رشته فقه و حقوق اسلامی یکی از رشته های دانشگاهی در رشته انسانی است. این رشته پیرامون رابطه و وظایف انسان و هم چنین حقوق انسان در مقابل خداوند و سایر موجودات هستی می پردازد.

بنابراین در این رشته مسائل گوناگون اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه با مراجعه به احکام و حقوق اسلامی مورد بررسی و تفحص قرار می گیرد و وظایف و حقوقی که انسان از دیدگاه خداوند دارد، شامل رابطه انسان با خدا، انسان با موجودات دیگر، انسان با دیگر انسان ها حتی رابطه ای که انسان در مقابل خود دارد می پردازد.

دروس، گرایش ها و مقاطع تحصیلی رشته:

دوره تحصیلی در رشته فقه و مبانی حقوق، به صورت کارشناسی ارشد پیوسته می باشد که به صورت پنج سال کارشناسی و دو سال کارشناسی ارشد تعریف شده است. دانشجویان در طول دوره تحصیلی کارشناسی ارشد پیوسته حدود ۲۳۰ واحد را می گذرانند.

دانشجویان این رشته علاوه بر دروس تخصصی رشته فقه و مبانی حقوق که با تاکید بر فقه مضاف و رویکرد میان رشته ای ارائه می شود، حدود۸۰ واحد دروس در دیگر حوزه های معارف اسلامی (دوره مطالعاتی آثار استاد شهید مطهری، تفسیر و تدبر در قرآن کریم، قواعد و مکالمه زبان عربی، تاریخ اسلام و…) و همچنین زبان انگلیسی را در طول تحصیل می گذرانند.

از جمله دروس تخصصی این رشته در این مقطع می‌توان به فقه، اصول فقه، قواعد فقهی، تاریخ فقه و فقهاء و… اشاره کرد. دانشجویان این رشته همانند طلاب حوزه های علمیه در فقه به ترتیب کتاب های شرح لمعه شهید اول و شهید ثانی، و مکاسب شیخ انصاری و در اصول فقه به ترتیب کتاب های اصول الفقه مرحوم مظفر و فرائد الاصول (الرسائل) شیخ انصاری را آموزش می بینند.

 

دانش آموختگانی که این دروس را به خوبی فراگرفته باشند، معادل طلاب پایه هفت حوزه علمیه تحصیل کرده‌اند. دانش‌آموختگان این رشته همچنین مقداری واحدهای مرتبط با حقوق همانند مقدمه علم حقوق، حقوق اساسی و… را نیز می گذرانند. هر ساله، بخش مهمی از دانش آموختگان این رشته در مقطع دکتری دانشگاه‌های کشور جهت ادامه تحصیل پذیرفته می شوند و بخشی از ایشان برای تکمیل تحصیلات خود در این رشته به حوزه‌های علمیه منتقل می شوند.

هدف از رشته فقه و حقوق اسلامی عبارتست از:

۱) تربیت اساتید مورد نیاز دانشگاهها و موسسات آموزش عالی در رشته های الهیات و حقوق از طریق دوره های کارشناسی ارشد و دکتری.

۲) تربیت محققان و پژوهشگران مورد نیاز مراکز علمی و تحقیقاتی از طریق دوره های کارشناسی ارشد و دکتری.

۳) تربیت کارشناسان مورد نیاز دستگاه قضایی کشور.

۴) تربیت کارشناسان توانا جهت خدمت در قسمتهای کارشناسی مراکز دولتی و غیره.

صنعت و بازار کار

دانشجویان طی دوره کارشناسی علاوه بر آشنایی با مباحث بنیادی و اساسی در زمینه های مختلف علوم اسلامی، به طور نسبی درباره حقوق اسلامی و عرفی به کسب دانش و تخصص می پردازند به گونه ای که در پایان این دوره زمینه لازم برای ادامه تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری فقه و حقوق خصوصی و فقه و حقوق جزا در مدرسه عالی و سایر رشته های مرتبط در دیگر مراکز آموزش عالی به منظور ادامه تحصیلات و پژوهش های تخصصی و اجتهادی فراهم می شود و خواهند توانست در جهت تحقق اهداف مذکور در این برنامه و پیشبرد فرهنگ جامعه نقش موثری را ایفاء نمایند.