بازخوانی یک پرونده – نظریه خورشید مرکزی

پس از تلاش های گالیله، کلیسا دیگر نتوانست صحبت از دیدگاه کوپرنیک را ممنوع نماید اما دیدگاه خود کلیسا اتکا به مدل تیکونیک بود و این مدل در بین دانشمندان نیز طرفداران زیادی داشت. در سال ۱۷۲۹ جیمز بردلی با کشف مفهومی به نام ” stellar aberration ” اثبات کرد که زمین در حال چرخش به دور خورشید است و در سال ۱۸۳۸ فردریک بسل موفق گردید اختلاف منظر ستاره ی ۶۱ Cygni را مشاهده و اندازه گیری کند. به این ترتیب مدل تیکونیک منسوخ گردید.

درست ۱۳ سال بعد در ساختمان پانتئون پاریس، فیزیکدانی به نام ژان برنارد فوکو طی یک آزمایش زیبا به اثبات حرکت زمین پرداخت.

جمع بندی

ماجرای پر فراز و نشیب زمین مرکزی یا خورشید مرکزی بودن کیهان حامل چند نکته جالب توجه است:

۱-با توجه به این که کوپرنیک در دست نوشته هایش از چند فیلسوف یونانی نام برده که قبل از وی معتقد به خورشید مرکزی بوده اند، لذا کوپرنیک را نمی توان ارائه گر این نظریه دانست بلکه وی احیاگر و توسعه دهنده نظریه مذکور بوده است. اما امروز ما می بینیم کوپرنیک را ارائه کننده نظریه خورشید مرکزی می دانند.

۲-دلیل عدم پذیرش نظریه خورشید مرکزی از سوی کلیسا در زمان کوپرنیک خطای باصره بود که کوپرنیک نتوانست آن را باطل کند. هر کسی با چشمش می دید که خورشید از شرق طلوع نموده و در غرب غروب می کند. مشابه این پدیده برای ماه هم رخ می داد. در واقع کوپرنیک دلایل قوی و قانع کننده ای برای خورشید مرکزی بودن کیهان ارائه نکرد. حتی منجم دیگری به نام تیکو براهه توانست مدل رقیب قوی برای مدل کوپرنیک ارائه کند که با مشاهدات بصری تطابق داشت و علی رغم این که همه اجرام مستقیم به دور زمین در گردش نبودند، اما غیر مستقیم به دور زمین در چرخش بودند و زمین ثابت مانده بود. لذا مدل تیکونیک را باید به روز شده مدل بطلمیوسی دانست که کلیسا در برابر پذیرش آن سختی از خود نشان نداد چرا که زمین در مرکز ثابت و همه اجرام نهایتاً به دور آن می چرخیدند.

۳-جیوردانو برونو در ایران شخصیت تقریباً گمنامی است اما بعضی منابع داخلی و بسیاری از منابع غربی سوزانده شدن برونو در آتش خشم کلیسای کاتولیک را به خاطر دفاع از نظریه کوپرنیک می دانند. این در حالی است که تعدادی از محققین غربی امروز به چنین باوری شک دارند و معتقدند عقاید کوپرنیکی سهم اندکی در حکم مرگش از سوی کلیسا داشته است. چیزی که باعث می شود من نیز با این گروه اخیر هم عقیده باشم، داستان برخورد گالیله و کلیساست. فی الواقع کلیسا از بابت تکفیر مطالبی در حد ثابت یا متحرک بودن زمین کسی را نمی سوزاند، حکم سوزاندن سزاوار کسی می شد که به الوهیت مسیح شک می کرد یا خدا را متفاوت از کتاب مقدس تفسیر می نمود. اما برای ما جا انداخته اند که کلیسای قرون وسطی عقاید مخالف خود را کاملاً قلع و قمع می نموده است آن هم با نهایت شدت. لیکن اگر خفقان کلیسا این قدر بالا بوده است هرگز اجازه چاپ تفکرات کوپرنیک و گالیله داده نمی شد.

داستان منصور حلاج خود نمونه وجود چنین سیستمی در جوامع اسلامی چند قرن اول هجری است. اما جنایت کلیسای قرون وسطی و قاضی القضات مسلمان طی چند سده در برابر جنایت میانمار طی چند روز، به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.

۴- گالیله کسی بود که همانند کوپرنیک، برونو و کپلر نتوانست به اثبات پدیده اختلاف منظر ستاره ای بپردازد. او توانست نشان دهد همه اجرام مستقیم به دور زمین در گردش نیستند. اما این کشفیات گالیله در مدل تیکونیک حضم شد و عملاً کمک چندانی به اثبات مدل کوپرنیک نکرد. تا سال ۱۷۲۹ یعنی زمان آزمایش بردلی، هنوز مدل تیکونیک هم اندازه مدل کوپرنیک طرفدار دارد. لذا این تصور باطل است که بگوییم گالیله مدارک متقنی برای کلیسا ارائه نمود اما کلیسا گوش شنوا نداشته است.

بردلی و بسل تیر خلاص را به نظریه بطلمیوسی شلیک نمودند لیکن همه چیز به اسم گالیله تمام شده است. اگر راویان و محققین چه داخلی چه خارجی بی طرف بودند نمی باید به خود اجازه می دادند که کارهای کپلر، نیوتن، بردلی، بسل و فوکو را زیر سایه گالیله مدفون نمایند. حتی جریان قدیس سازی گالیله در حدی قوی پیش رفته است که هر کس دیپلم دارد، گالیله را می شناسد اما هر کسی کوپرنیک را نمی شناسد!

۵-اما داستان گالیله، این غلط است که معتقد باشیم گالیله انسان عالم و متواضعی بود که کلیسا چشم دیدن عظمتش را نداشت. این جزو تفکرات تزریقی است که مستقیماً از غرب قرن بیستم می آید. در عالم بودن گالیله شکی نیست اما در فروتنی و صداقت گالیله جای شک کم نیست. منابع قدیم معتقدند که گالیله کتابی در دفاع از نظریه کوپرنیک نوشت و از این بابت توسط دادگاه تفتیش عقاید به زندان افتاده است. اما منابع جدید حرف جدیدی می زنند. یک نمونه آن کتاب بزرگ ترین دروغ های تاریخ، اثر ویلیام ویر بود که در بالاتر به صورت خلاصه آورده شد. نمونه دیگر کتاب گالیلئو گالیله، زمانی که دنیا هنوز ایستاده است(۲)، اثر آتله نائس(Naess) می باشد که به مخاطبان پیشنهاد می کنم خود آن را بخوانند.

۶-امروزه بعضی از طرفدران فرضیه فضانوردان باستانی با توجه به منابع قدیم، به داستان زندگی گالیله استناد نموده و می گویند که ماجرای اثبات وجود موجود فضایی مشابه اثبات خورشید مرکزی بودن است. روزی کسی قبول نمی کرد که خورشید ثابت و زمین متحرک باشد اما امروز همه پذیرفته اند که دقیقاً همان طور است. روزی هم می رسد که حقیقت موجودات فضایی آشکار می شود و این حقیقت همان ایده ای است که ایشان حامی آن هستند.

در پاسخ به چنین ادعایی باید گفت که گالیله نتوانست مستندات کافی ارائه نماید. به عبارتی مستندات گالیله زمین مرکزی بودن طبق دیدگاه بطلمیوسی را باطل می کرد، اما مدل تیکونیک که نسخه به روز شده ای از مدل بطلمیوسی بود، فاقد چنان ایرادات ابراز شده از سوی گالیله بود. در این مدل هنوز زمین ثابت و خورشید متحرک بود. در عهدین مطالبی درباره ثابت بودن زمین و حرکت خورشید آمده است. لذا این که سایر اجرام سماوی هم به دور زمین بچرخند، در عهدین یا متون مقدس مورد تاکید نبوده است.

در نتیجه تلاش های گالیله تا حدود زیادی خنثی شده بود. زمانی که کلیسا اجازه چاپ تفکرات کوپرنیک را داد منتظر وقوع عواقب آن نیز بود. حتی اگر اجازه چاپ به کتاب کوپرنیک داده نمی شد، این کتاب به صورت غیر قانونی منتشر می شد و صدمات بیشتری به کلیسا وارد می کرد. به همین خاطر کلیسا سعی در کنترل جریان و نه مسدودسازی آن داشت.

اما تفسیر من از داستان زندگی گالیله چنین است که او به میل خود با کلیسا رو در رو نشد. اگر تلاش های گالیله کفایت می کرد همان زمان تفکرات بطلمیوس و براهه باید طرفداران خود را از دست می داد. گالیله در مباحث حرکت شناسی بسیار موفق تر از مباحث نجوم عمل نمود. در نجوم، وی نه ارائه کننده نظریه خورشید مرکزی است و نه اثبات کننده قطعی آن نظریه. پیام من برای تمام حامیان کنونی فرضیه فضانوردان باستانی که حکایت خود را با گالیله قیاس نمودند یا می نمایند، چنین است: ما نیز برای چنان روزی لحظه شماری می کنیم، روزی که حقیقت موجودات فضایی آشکار گردد و این قطعاً روزی است که یک موجود فضایی در جمع مردم زمین حاضر شود و ما از آزمایش دی ان ای او به این نتیجه برسیم که انسان نیست. قطعاً خوانندگان متوجه هستند که من بر مردم زمین تاکید دارم و نه بر قشر یا سازمانی خاص.

آن روز اگر حامیان فرازمینی ها اجازه دهند، ما از آن موجود هوشمند این سئوال را می پرسیم: آیا براستی شما از سایر کرات یا اجرام سماوی با بشقاب پرنده به دیدار ما می آمدید ؟ یا این که از اول هم بر روی زمین زندگی می کردید، در کنار ما انسان ها؟ تا زمان به دست آمدن چنان سندی، ما نیز به فعالیت خویش مشغول خواهیم بود.