راز انفجار ستاره ای ۶ قرن پیش گشوده شد

اگر تحقیقات “ادارۀ آگاهی” به رازگشائی از یک قتل، که مثلاً ده سال پیش رخ داده، کمک می کنند، تحقیقات ستاره شناسان گاه به گشودن اسرار بسیار مدیدتری انجامیده اند.  آنها موفق شدند پرده از اسرار انفجار کیهانی عظیمی بردارند، که ۵۴۴ سال پیش به وقوع پیوسته است. این تجسس کیهانی، که امروز شرح آن در مجلۀ “طبیعت” (Nature) آمده است، اطلاعات تازۀ فراوانی را در مورد رفتار “کوتوله های سفید” به بار آورده است. خورشید ما هم پس از چند میلیارد سال به یک ستارۀ کوچک و فشرده تبدیل خواهد شد.

ستاره شناسان کره ای در مارس سال ۱۴۷۳ یک “ستارۀ جدید” (نووا، نواختر) شعله ور را در صورت فلکی عقرب مشاهده کردند. این ستاره به مدت دو هفته با چشم غیرمسلح به راحتی دیده می شد. ستاره شناسان مذکور کوچکترین توضیحی در بارۀ این پدیده نداشتند. اما با دقت بسیاری وضعیت این “ستارۀ جدید” را ثبت کردند.

در این فاصلۀ چندقرنه، اکنون ستاره شناسان می دانند که این پدیده ربطی به ستارگان جدید ندارد، بلکه در اثر انفجار در سطح ستارگانی بروز می کند که، درست برعکس، به پایان زندگی خود نزدیک شده و در حال کوچک شدن تا رسیدن به مرحلۀ کوتولۀ سفید اند. اگر چنین کوتوله ای یک ستارۀ تنها یا یک قلو بوده باشد، در این مرحله از حیات اش هم توجه کسی را جلب نمی کند و به مرور در خلال چندین میلیارد سال تماماً خاموش می شود. اما بسیاری از کوتوله های سفید دوقلو اند و در مدار کوچکی به دور هم در گردش اند. تقریباً همیشه هم یکی از آنها راهنمای دیگری است. فرود آمدن گازهای ستارۀ راهنما بر دیگری، که در مرحلۀ انقباض است، می تواند به یک انفجار دماهسته ای بیانجامد. این پدیده همان “انفجار نواختری” است.

یک تیم بین المللی از ستاره شناسان، به رهبری میخائیل شارا، سرپرست بخش اخترفیزیک موزۀ تاریخ طبیعی در نیویورک، منبع انفجار نواختری سال ۱۴۷۳ را ردگیری کرده و در محل انفجار، یک سحابی گازی گسترش یابنده و در درون این سحابی یک ستارۀ کوچک “مشکوک” را یافته است. این ستاره ، چنان که باید، درست در میانۀ سحابی جا ندارد. اما شارا و همکارانش با اندازه گیریهای دقیق حرکت ستاره و سحابی کشف کرده اند که کمتر از ۶۰۰ سال پیش ستاره درست در میانۀ سحابی جا داشته است. بنابراین برای آنها دیگر شکی در مورد کشفی که کرده اند، باقی نمانده است: آنها انفجار نواختری را کشف کرده اند، که ستاره شناسان کره ای ۵۴۴ سال پیش به ثبت رسانده اند.

پس از این کشف آنها توانستند مشخصات حرکتی دقیقتر این انفجار را تدوین کنند. ستارۀ مورد بحث در صورت فلکی عقرب در سالهای ۱۹۳۴، ۱۹۳۵ و ۱۹۴۲ نیز انفجارهای کوچکی داشته است و یکی از “نواختران کوتولۀ” شناخته شده است.

تا کنون ستاره شناسان فرض را بر این می گذاشتند که ممکن است “نواختر کوتوله” بیانی برای پدیده های بسیار متفاوتی باشد. اکنون آشکار شده است که منشأ انفجارهای مختلف، خواه بزرگ و خواه کوچک، می تواند یک ستارۀ واحد باشد. مثل این می ماند که یک قاتل حرفه ای در سر راهش برای دست زدن به قتل بعدی، ناخنکی هم به اجناس یک فروشگاه بزند.